कक्षा ८ नेपाली पाठ १०: हजुरआमाको जन्मोत्सव

मान्छे आफैँ वातावरण प्रदूषणको कारण हो । हामी घरका फोहोर सडकमा फाल्छौं । बाहिरबाट हेर्दा मात्र शिष्ट देखिन चाहन्छौं । हाम्रो कारणले सन्तानले कष्ट झेल्ने अवस्था सिर्जना गर्नुहुँदैन ।

(Note: This is a reading activity and cannot be demonstrated in text format.)

विनोदकी हजुरआमा ८४ वर्षकी हुनुभएछ ।

फुपू फुपाजु आमाको मुख हेर्ने दिन घरमा आउनुभएको थियो ।

हजुरआमाले पैसा पुरानो थैलीमा राख्नुहुन्थ्यो ।

विनोदका घरमा हजुरआमाको चौरासी पूजा र जन्मोत्सव कार्यक्रम हुँदै छ ।

परिवारमा सबैभन्दा बढी उमेरका व्यक्तिको जन्मोत्सव मनाएको सम्झना नभएको प्रसङ्ग मनोवादको तेस्रो अनुच्छेदमा छ ।

(Note: This is a listening and writing exercise and requires audio input from the teacher.)

विनोदकी हजुरआमाको निधारमा चाउरी परेका रेखैरेखा देखिन्छ र गालासमेत भित्र पसिसकेका छन् । हिँड्दा लट्ठी टेकेर हिँड्नुहुन्छ । कडा मिजास भए पनि दिनहुँ खेतबारीसम्म पुगेर आउनुहुन्छ । त्यस्तै कान प्रष्ट सुन्नुहुन्छ भने आँखा पनि देख्नुहुन्छ । चस्मा लगाउनुपर्ने अवस्था छैन । तसर्थ उमेरअनुसार विनोदकी हजुरआमाको स्वास्थ्य राम्रो छ ।

विनोदले हजुरआमाबाट थुप्रै पारिवारिक नाता थाहा पाएका थिए । आमाको मुख हेर्ने दिन फुपू र फुपाजु नातासँग परिचित भए । दसैंमा आउनुभएका काकाकाकी, ठुलाबुबा, ठुलीआमासँग आउनुभएका दुई जनालाई हजुरआमाले नन्द र आमाजू भनी चिनाउनुभएको थियो । त्यस्तै हजुरआमाकै कारण विनोदले दिदी, भिनाजु, देवर, देवरानी, साढुभाइ र साली जस्ता नाता थाहा पाएका थिए ।

आफन्त आएका वेलामा हजुरआमाले विनोदलाई बोलाउनु हुन्छ र आफूसँगै राख्नुहुन्छ । मेरो नाति यस्तो छ उस्तो छ भनेर हजुरआमाले आफन्तलाई चिनाउनुहुन्छ । आफन्तसँगको नाताका बारेमा पनि हजुरआमाले विनोदलाई जानकारी दिनुहुन्छ । यसरी हजुरआमाले विनोदलाई चिनाउनुहुन्छ ।

'हजुरआमाको जन्मोत्सव' मनोवादमा घरकी हजुरआमाको ८४औं जन्मदिनका अवसरमा नाति विनोदको मनका उत्पन्न भएका खुलदुलीहरूलाई प्रस्तुत गरिएको छ । मनोवादमा परिवारका जेष्ठ सदस्यले बालबालिकाहरूलाई पारिवारिक नातासम्बन्धका बारेमा जानकारी गराउनुपर्छ भन्ने कुरा व्यक्त गरिएको छ । त्यस्तै मनोवादमा उपहार हृदयबाट समर्पण गरेर दिइन्छ । उपहार आफैँमा पूर्ण हुन्छ । त्यसैले जन्मोत्सव वा अन्य कार्यक्रममा महँगा सामान नै उपहार दिनुपर्छ भन्ने धारणा गलत धारणा हो । हामीले उपहारसम्बन्धी गलत धारणामा परिवर्तन ल्याउनुपर्छ भन्ने सन्देश मनोवादले दिएको छ ।

साथीलाई भएको भए उपहार दिन सजिलो हुन्थ्यो तर हजुरआमालाई के उपहार दिने भनेर मनोवादको पात्र विनोदलाई छटपटी चलिरहेको हुन्छ । उसले के दिने भनेर सम्झिन सकिरहेको हुँदैन । उसको घरमा पर्सि हजुरआमाको चौरासी पूजा रहेको छ । त्यसै दिन हजुरआमाको चौसासिऔं जन्मोत्सव पनि मनाइँदै छ । त्यस दिन स्मरणीय उपहार दिएर आरोग्यको कामना गर्नुपर्छ भन्ने विनोदको सोच रहेको छ ।

विनोदकी हजुरआमा परिवारको भविष्य निर्माता हुनुहुन्छ । ममतामयी काखको वात्सल्यमा विनोद हुर्केको हो । लट्ठी टेकर हिँड्ने उहाँ कडा मिजासको हुनुहुन्छ । त्यस्तै उहाँ दिनहुँ खेतबारीमा पुगेर आउनुहुन्छ । कान अझैसम्म स्पष्टसँग सुन्नुहुन्छ भने आँखा पनि देख्नुहुन्छ । हजुरआमालाई उक्त दिन सबै जना भेट्न आउने भएकाले पनि मैले उपहार जसरी पनि दिनैपर्छ भनी विनोद सोच्दछ । त्यस दिन हजुरआमाले विनोदलाई सँगै राखेर सबै आफन्तलाई चिनाउनुहुन्छ, मेरो नाति यस्तो छ उस्तो छ भनेर भन्नुहुन्छ । हजुरआमाबाट उसले धेरै नातासम्बन्धको बारेमा जानकारी हासिल गरेको छ । हजुरआमाकै कारण विनोदले फुपाजु, दिदी, भिनाजु, देवर, देवरानी, साढुभाइ, साली, नन्द, आमाजू जस्ता नातासम्बन्धको बारेमा थाहा पाएको हो । विद्यालय जाने, आउने र खाजा खाने पैसा जोगाएर उसले केही रुपियाँ राखेको छ । हजुरआमाले पुरानो थैली खोलेर अगिपछि पनि उसलाई नै पैसा दिने भएकाले केही आस गर्नुहुन्न । उपहार लिनु भएन वा केटाकेटीले किन ल्याउनुपयो भनी कराउनुभयो भने भन्ने सोचेर विनोद फेरि पनि द्विविधामा पर्छ ।

साथीसँग मिलेर उपहार दिनुपर्ला भन्ने सोच्छ तर आफ्नो हजुरआमाको जन्मोत्सवमा साथीसँग मिलेर कुरा विनोदलाई उपयुक्त लाग्दैन । अन्त्यमा केही समय अगाडि बनाएको हजुरआमाको पूर्णकदको तस्बिरमा फ्रेम हाल्ने र उक्त दिन फूलको माला गाँसेर हजुरआमालाई लगाइदिएर तस्बिर हातमा राखिदिने निष्कर्षमा विनोद पुग्छ ।

प्रस्तुत गद्यांश 'हजुरआमाको जन्मोत्सव' शीर्षकको मनोवादबाट साभार गरिएको हो । यस मनोवादलाई कक्षा ८ नेपाली पाठ्यपुस्तक लेखक समूहबाट लेखन तथा सम्पादन गरिएको हो । यस भनाइले मनोवादको पात्र विनोदको उपहारप्रतिको धारणालाई अभिव्यक्त गरेको छ ।

विनोदलाई हजुरआमाको चौरासी पूजा तथा जन्मोत्सवमा के उपहार दिउँ भन्ने खुलदुली चलेको हुन्छ । उसले हजुरआमालाई जन्मोत्सवमा स्मरणीय उपहार दिएर आरोग्यको कामना गर्नुपर्छ भन्ने सोच्दछ । विनोद आफू सानो भएकाले उपहार दिनैपर्छ भन्ने छैन, पछि कमाउने भएपछि दिउँला भन्ने कुरा समेत सोच्छ । ऊ पुनः केही उपहार दिएर सम्मान गर्नुपर्छ । उपहार भनेको हृदयबाट समर्पण गरेर दिइने चिज हो । उपहार आफैँमा पूर्ण हुन्छ । केही उपहार दिएमा मात्र हजुरआमाले पनि नातिले दिएको भनेर देखाउन पाउनुहुन्छ । उपहारका कारण उहाँ निकै हर्षविभोर बन्नुहुन्छ भनी विनोद सोच्दछ ।

यसप्रकार विनोदको उपहारसम्बन्धी खुलदुलीलाई माथिको मनोवादको अंशले निकै भावपूर्ण किसिमले अभिव्यक्त गरेको छ । यसका साथै उपहार सम्मानका लागि हृदयबाट समर्पण गरी दिने चिज हो भन्ने सन्देश दिएको छ ।

'हजुरआमाको जन्मोत्सव' शीर्षकको मनोवाद कक्षा ८ नेपाली पाठ्यपुस्तक लेखक समूहबाट लेखन तथा सम्पादन गरिएको मनोवाद हो । यस मनोवादमा मनोवदको पात्र विनोदको हजुरआमालाई जन्मोत्सवमा दिइने उपहारप्रतिको खुलदुली र धारणालाई अभिव्यक्त गरिएको छ । यसका साथै जन्मोत्सवमा महँगा सामान नै उपहार दिनुपर्छ भन्ने धारणा गलत हो भन्ने कुराको पुष्टि समेत गरिएको छ ।

हजुरआमालाई के उपहार दिने भनेर मनोवादको पात्र विनोदलाई छटपटी चलेको हुन्छ। उसले के दिने भनेर सम्झिन सकिरहेको हुँदैन । उसको घरमा हजुरआमाको चौरासी पूजा हुन्छ । त्यसै दिन हजुरआमाको चौसासिऔं जन्मोत्सव पनि मनाइने कार्यक्रम हुन्छ । त्यस दिन स्मरणीय उपहार दिएर आरोग्यको कामना गर्नुपर्छ भन्ने विनोदले सोचेको हुन्छ। उपहार भनेको हृदयबाट समर्पण गरेर दिइने चिज हो । उपहार आफैँमा पूर्ण हुन्छ । केही उपहार दिएमा मात्र हजुरआमाले पनि नातिले दिएको भनेर देखाउन पाउनुहुन्छ । उपहारका कारण उहाँ निकै हर्षविभोर बन्नुहुन्छ भनी विनोद सोच्दछ । हजुरआमाको चौरासी पूजा तथा जन्मोत्सवमा के उपहार दिउँ भन्ने खुलदुली आफैँले बनाएको हजुरआमाको पूर्णकदको तस्बिरमा फ्रेम हालेर दिने र फूलबारीको फूलको माला उनेर लगाईदिने भन्ने निष्कर्षमा गएर मनोवाद समाप्त भएको छ ।

यसका माध्यमबाट मनोवादमा उपहार महँगा सामान नै हुनुपर्छ भन्ने छैन । यो सम्मान स्वरूप हृदयबाट दिइने भएकाले ममताले भरिएको हुनुपर्छ, महँगीले होइन भन्ने कुराको पुष्टि गरिएको छ । यसका साथै सम्मान नभएको महँगो सामानभन्दा सम्मान भएको र हृदयबाट दिइएको सानो चिज बढी महत्त्वपूर्ण हुन्छ भन्ने सन्देश पनि मनोवादले दिएको छ ।

साथीकी दिदीको विवाहमा म जान सकिनँ । म नगएका कारण साथीले खल्लो महसुस गरे । यस्तो अवस्थामा साथीलाई यसरी सम्झाउँछु :- साथीहरू, तपाईंहरूसँगै साथीकी दिदीको विवाहमा आउन सकिन । यो रमाइलो अवसरलाई मैले गुमाएँ । मेरो कारण तपाईंहरूले पनि खल्लो महसुस गर्नुपर्यो । यसका लागि म निकै दुःखी छु । म सबै साथीसँग क्षमा माग्दछु । मैले चाहँदाचाहँदै पनि घरायसी कारणले गर्दा उक्त समारोहमा सहभागी हुन पाइन । यो कुरालाई मेरा प्यारा साथीहरूले बुझिदिनुहुन्छ भन्ने अपेक्षा गरेको छु ।

मनोवादको ‘एक पटक दसैँमा ... उहाँसँगै बस्छु ।' अंशका मुख्य मुख्य विषयवस्तु टिपोट :-

(क) एक पटक दसैंमा काकाकाकी, ठुलाबुबा, ठुलीआमासँगै आउँदा हजुरआमाले नन्द र आमाजू भनी चिनाउनु
(ख) हजुरआमाले पटक पटक नातासम्बन्धका बारेमा बुझाउनु
(ग) हजुरआमाकै कारण विभिन्न नातासम्बन्धका बारेमा बुझ्नु
(घ) मलाई छेउमा राखी पूजामा आउने पाहुनालाई नचिनाएसम्म हजुरआमाको चित्त नबुझ्नु ।

मनोवादको अर्को नाम एकालाप हो ।

मनोवादमा पात्रका विचार विशृङ्खलित रूपमा आउँछन् ।

मनोवादमा अनुभूति, सम्झना, विचार, प्रतिक्रिया आदि पक्षलाई समेट्नुपर्छ ।

मनोवादभित्र एक्कासी सोच परिवर्तन गर्नुपर्दा अपूर्ण वाक्य वा कोष्ठकको प्रयोग गर्न सकिन्छ ।